ডিজিটেল_বিশ্বত_অসমীয়া_ভাষা_লিপি_ইউনিকোড_ইত্যাদি

Google Translator যোগেদি অসমীয়া ভাষা অন্তৰ্ভুক্ত হোৱাৰ শুভক্ষণত দেশ বিদেশৰ অসমীয়া লোকসকলৰ আন্তৰিক প্ৰচেষ্টাৰ প্ৰায় ১২ বছৰীয়া এক কাহিনী। এই লেখাত বহুজন অসমীয়াই নিৰৱে সেৱা আগবঢ়াই আছে। ২০১৮ চনত সুৰেশ ৰঞ্জন গদুকাই এই যাত্ৰাৰ এচোৱা লিখিছিল। ২০১৮- ২০২২ চনলৈ আৰু কেবাবছৰ পাৰ হল। অৱশেযত ২০২২ চনৰ ১১ মেৰ নিশা গুগলে অসমীয়ালৈ অনুবাদ কৰাৰ স্বীকৃতি প্ৰদান কৰাত লেখকৰ সন্মতি সাপেক্ষে ইতিহাস সম্বলিত লেখাটো শতাব্দত প্ৰকাশ কৰা হৈছে।

সুৰেশ ৰঞ্জন গডুকা

( ভাষাৰ বাবেই কটনিয়ান কিশোৰ ৰঞ্জিত বৰপূজাৰীক হত্যা কৰা হৈছিল আজিৰ দিনটোতে । পাহৰিলে চাগৈ ‘জাতীয়’ ধ্বজাবাহকসকলে? আহক আন কিছু কথা পাতোঁ । কপী নহয়, শ্বেয়াৰ কৰিব পাৰে । এয়া খচৰা বুলি ভাবি যোগ-বিয়োগৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়াব, শুধৰাই ল’ম । – সুৰেশ ৰঞ্জন গদুকা )

০শূন্য/ উকমুকনি

‘সুৰেশে মোক পোনপ্ৰথমে সজাগ কৰিলে যে ইন্টাৰনেটৰ কন্টেন্ট অসমীয়াত সাধাৰণতে উপলভ্য নহয়, যে অসমীয়াত ছাৰ্চ কৰিব পৰাহেঁতেনো, অসমীয়াত লিখা বিষয়বস্তুৱেই নগণ্য বা নায়েই, যে আৰু সেয়াই যদি হৈ থাকে তেন্তে ইংৰাজীত দখল নথকা অসমীয়া মাধ্যমৰ আৰু ইংৰাজী বা বাংলা আদিৰ সীমিত বা শূন্য জ্ঞান থকাজনৰ বাবে ইন্টাৰনেটৰ অপৰিসীম আৰু বাস্তৱিক লাভ অনৰ্থক হৈ পৰিব। এই কথাই মোক ভাবিবলৈ বাধ্য কৰিলে আৰু পৰিণতিত সমভাবাপন্নসকলক একত্ৰিত কৰাৰ কামত লাগিলোঁ।’

ডিচেম্বৰ ২০০৯-ত গুৱাহাটীত প্ৰবাসী অসমীয়াসকলৰ আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলন এখনিৰ সংক্ৰান্তত লগ পোৱা নেডাৰলেণ্ডৰ সক্ৰিয় সমাজকৰ্মী ৱাহেদ চালেহে বিশ্বজোৰা প্ৰবাসী অসমীয়াসকলৰ ইমেইল গ্ৰুপসমূহলৈ লিখা এই মন্তব্যই মোক সদায় অনুপ্ৰাণিত কৰে আৰু কৰিব, সৰুকৈ কিবা এটা ভাবিলেও সেয়া যে ঐতিহাসিক হৈ পৰিব পাৰে, তাৰ প্ৰমাণস্বৰূপে ।

ৰাজপথবোৰ ভাগৰি পৰিছিল অস্তিত্বৰ শ্ল’গানৰ ভৰত । ভাবি পাৰ নাপাইছিলোঁ, সপোনৰ নিচিনা সেই বিশ্ব দৰবাৰ ক’ত আছে য’লৈ অসমখন যাব খোজে । বিশ্বৰ অংশ আমিও । ইন্টাৰনেটক বাৰু সেই দৰবাৰ বুলি ভাবিব পাৰিনে.. জকাইচুকৰ শব্দ বা ছবিও বিশ্বৰ সন্মুখত মেলি ধৰিব পাৰি যিহেতু ইয়াতে । অথচ ‘গুগল’ৰ নিচিনা ইন্টাৰনেট ছাৰ্চ ইঞ্জিনত অসমীয়া ভাষাচোন অস্তিত্বহীনপ্ৰায় ! তাতে ভাষা অসমীয়া, লিপি বাংলা ?

অসম ফাউণ্ডেশ্যন অৱ নৰ্থ আমেৰিকা (AFNA)-ৰ অংকুৰ বৰাৰ লগতে আন কিছুৰ সৈতেও এই বিষয়ে পাতিলোঁ। ৱাহিদদা আৰু অংকুৰদাই কথাটো যথেষ্ট গুৰুত্ব সহকাৰে ল’লে। ৱাহিদদাই বিভিন্ন ই-মেইল গ্ৰুপবোৰত বিষয়টো আগুৱালে। এই বিষয়টোত সমূহীয়া প্ৰয়াসৰ বাবে এটা ই-গ্ৰুপ গঠন কৰা হ’ল আৰু ‘জোনাকী যুগ’ৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাঞ্জলিস্বৰূপে সত্যজিৎ নাথৰ প্ৰস্তাৱমৰ্মে ইয়াৰ নাম থোৱা হ’ল ‘ই-জোনাকী যুগ’। উদ্দেশ্য দুটা : ইউনিকোডত অসমীয়া লিপি আৰু ইন্টাৰনেটত অসমীয়া কন্টেন্ট।

অংকুৰদাই পল্লৱক কৈ বিদেশস্থ প্ৰবাসী অসমীয়া একাংশৰ লগত স্কাইপযোগে মোৰ এখন ই-বৈঠকৰ আয়োজন কৰিলে ২৩ মে’ ২০১০ তাৰিখে। উপস্থিত থাকিলোঁ মই, ৱাহিদদা (নেডাৰলেণ্ডৰ), অংকুৰদা, সত্যজিত নাথ, অমিতাভ চক্ৰৱৰ্তী, পল্লৱ শইকীয়া (আটাইকেইজন আমেৰিকাৰ)।

০এক/ বিশ্ব দৰবাৰত অসমীয়া ভাষা

২৬ আগষ্ট ২০১০-ত গুৱাহাটী প্ৰেছ ক্লাবত ‘জীৱন ইনিচিয়েটিৱ’এ এখন সংবাদ মেল অনুষ্ঠিত কৰিলোঁ। নাম দিয়া হ’ল ‘বিশ্ব দৰবাৰত অসমীয়া ভাষা’।

ইন্টাৰনেটৰ পৃথিৱীত অসমীয়া ভাষাৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰা, ইন্টাৰনেটত অসমীয়া লিপিৰ প্ৰচলন, স্বীকৃতি আৰু স্বত্ব সংৰক্ষণ আদিৰ উদ্দেশ্যে সৰ্বপ্ৰথম ৰাজহুৱা প্ৰয়াস আৰম্ভ হৈছিল। AFNA-ৰ পৃষ্ঠপোষকতাত ছানফ্ৰান্সিস্কোৰ ছফ্টৱেৰ প্ৰযুক্তিবিদ অমিতাভ চক্ৰৱৰ্তীয়ে ইউনিকোড, অসমীয়া ভাষা তথা লিপিৰ অৱস্থান আদি বিষয়ত বিতং কাৰিকৰী বক্তব্য উপস্থাপন কৰিলে। লগতে গুৰুত্বপূৰ্ণ আলোচনাও অনুষ্ঠিত হ’ল য’ত অংশ ল’লে অসম প্ৰকাশন পৰিষদৰ তেতিয়াৰ উপ সচিবকে ধৰি বহুকেইজন প্ৰকাশক সম্পাদকে। ড: কৰবী মহন্ত আৰু ‘জীৱন’ৰ স্বেচ্ছাসেৱকসকলে সহযোগ কৰিলে।

অসম সাহিত্য সভালৈ ৱাহিদদাই আনুষ্ঠানিকভাৱে চিঠি লিখিলে। ৱাহিদদাই মোক দায়িত্ব দিলে সাহিত্য সভাৰ লগত কথা পাতিবলৈ। মই সভাৰ গুৱাহাটী কাৰ্যালয়লৈ গ’লোঁ অমিতাভ, অৰিন্দম বৰাক লগত লৈ। নাম শুনা নাই ইউনিকোডৰ। আগশাৰীৰ বাতৰিকাকত আলোচনীৰ স্বত্বাধিকাৰসকল, গ্ৰন্থ প্ৰকাশককো লগ ধৰিলোঁ। ইউনিকোড সম্পৰ্কে সজাগ কৰা আৰু ইউনিকোড ফন্টত টাইপ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰাটো প্ৰধান কাম আছিল।

ৰাজ্যিক ভাষা প্ৰয়োগ সঞ্চালকালয়ৰ কাৰ্যালয় বিচাৰি হাবাথুৰি খাই অৱশেষত জনসংযোগক এটা চুকত দেখা পালোঁ। কোনো নাছিল, বাহিৰৰ পৰা এজনক মাতি আনি কথা হ’লোঁ। জনালে, ‘ইউনিকোড-চিউনিকোডতো বাদেই দিয়ক, কম্পিউটাৰ এটাই নাই আমাৰ’।

০দুই/ মকৰাৰ ধৈৰ্য

স্তব্ধ হৈ থকা পুখুৰীত শিল এটা মাৰি খলকনি তোলাৰ নিচিনাকৈ কিবা এটা কৰিব খুজিছিলোঁ।

Unicode Consortium-ৰ লগত আমাৰ লিপিৰ সুকীয়া নাম বা সুকীয়া শ্ৰেণীকৰণৰ বাবে যোগাযোগৰ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল। (আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় বহুভাষিক আখৰ চিহ্নৰ কডিং ব্যৱস্থা ইউনিকোডৰ জৰিয়তে বিশ্বৰ ভাষাসমূহৰ লিপিক ইন্টাৰনেটৰ পৃথিৱীত কাৰিকৰীভাৱে স্বীকৃতি প্ৰদান কৰে Unicode Consortium-এ। লিপি বাছনি আৰু পঞ্জীয়ণৰ ক্ষেত্ৰত International Organization for Standardisation (ISO)-ৰ সৈতে Consortium-এ সামঞ্জস্য ৰাখে।)

হিমজ্যোতি তালুকদাৰ আৰু সতীৰ্থবৃন্দৰ ই-আলোচনী ‘এনাজৰী’ৰ দৰে ব্যতিক্ৰম বাদ দি অসমীয়া কাকত-আলোচনীৰ ইন্টাৰনেট সংস্কৰণসমূহ ইন্টাৰনেটত ছবিৰ ৰূপতহে আপলোড কৰিছিল (আনকি সৰহসংখ্যকে এতিয়াও কৰে)। ইন্টাৰনেটসংযুক্ত ভঁৰালত অসমীয়া ভাষালৈ সেইখিনিৰ বৰঙণি শূন্য আছিল। ছাৰ্চ ইঞ্জিনে কী-ৱৰ্ড বিচাৰি নাপায়। সেইখিনিৰ ইউনিকোড পাঠোদ্ধাৰ কেনেকৈ কৰা যায়, এয়া আছিল গুৰুতৰ প্ৰত্যাহ্বান।

OCR (optical character recognition)-ৰ বিষয়ে আলোচনা হ’ল, ই মুদ্ৰিত লেখা স্কেন কৰি স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে ইউনিকোড পাঠোদ্ধাৰ সম্ভৱ কৰিব পাৰে। সত্যজিতদাই Tesseract Indic source code পৰীক্ষা কৰি জনালে যে ই আন বৰ্ণৰ লগতে ‘ৰ’ আৰু ‘ৱ’ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। এতিয়া প্ৰয়োজন আছিল ইয়াক এক অনলাইন অভিধানেৰে সংযুক্ত কৰাৰ। আবু ধাবিত থকা বিক্ৰম মজিন্দাৰ বৰুৱাই আৰম্ভ কৰা ‘শব্দ’ ইতিমধ্যে জনাজাত হৈছিল। তেওঁৰ লগত যোগাযোগ কৰা হ’ল। বিক্ৰমৰ লগতে প্ৰিয়াংকু শৰ্মা, পল্লৱ শইকীয়া আদি ইয়াৰ আৰম্ভণিৰ কৰ্ণধাৰ। প্ৰায় ৫০ জন স্বেচ্ছাসেৱকে ইয়াত শব্দবোৰ সংযাগ কৰে।

পাছত OCR-ৰ বাবে আইআইটি গুৱাহাটীয়ে এটা অনলাইন আহিলা বিকশিত কৰা বুলি জনালে নৰৱেত অধ্যয়নৰত পংকজ বৰাই। তেওঁ সেয়া পৰীক্ষা কৰি যুক্তাক্ষৰৰ কিছু সমস্যাৰ বাহিৰে ৯০ শতাংশ শুদ্ধতা থকা বুলি জনালে।

ছবিৰূপে নকৰিলেও, ইউনিকোড-বহিৰ্ভুত বহু সঁজুলিৰে অসমীয়াত অগণন পৰিমাণৰ লেখা ইতিমধ্যে দশক দশকধৰি টাইপিং হৈ গৈছিল। এই আখৰবোৰ ইউনিকোডলৈ ৰূপান্তৰ কৰিব পৰাকৈ কনভাৰ্টাৰত অসমীয়া মেপিং কৰাৰ বাবে আমেৰিকাত কৰ্মৰত মোৰ অনুজ কটনিয়ান বন্ধু পল্লৱ শইকীয়াৰ লগত একেৰাহে আলোচনা হ’ল, তেওঁ ‘আদৰ্শ ৰত্নে’ৰ পৰা ইউনিকোডলৈ ৰূপান্তৰৰ বাবে ‘সঁফুৰা’ৰ ৱেবছাইটত ব্যৱস্থা কৰিলে। মই ৰামধেনুৰ স্ৰষ্টা ত্ৰিদীপ বৰুৱাৰ লগত কথা পাতিলোঁ। ৩ মে’ ২০১৪-ত ত্ৰিদীপ বৰুৱাই মোক ৰামধেনু-ইউনিকোড কনভাৰ্টাৰৰ এটা টেষ্ট কৰিবলৈ দিলে, সেয়া কৰি মোৰ মতামত আৰু পৰামৰ্শ তেওঁলৈ পঠিয়ালোঁ। পাছলৈ তেজপুৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ নেচাৰেল লেংগুৱেজ প্ৰচেছিং লেবত ড: উৎপল শৰ্মাৰ তত্ত্বাৱধানত নৱনাথ চহৰীয়া আৰু ইফটিকাৰ হুছেইনে বিকশিত কৰে ৰোমান লিপিৰ পৰা অসমীয়া ইউনিকোডলৈ ফন্ট ৰূপান্তৰৰ আহিলা। পাছত আহিল ‘জাহ্নৱী ৰূপান্তৰক’ আদিও।

নতুনকৈ অসমীয়া ইউনিকোডত লিখিবলৈ বিভিন্ন ডিজিটেল প্লেটফৰ্মত ফন্ট, কী বোৰ্ড আদিৰ লগতে অসমীয়া উচ্চাৰণৰ স্বীকৃতিৰ বিষয়েও আলোচনা হ’ল যাতে কণ্ঠৰ লিপিবদ্ধ ৰূপান্তৰ সম্ভৱ হ’ব পাৰে।

ইন্টাৰনেটত অসমীয়া কন্টেন্ট বৃদ্ধিৰ বাবে আমাৰ চিন্তাৰ অন্ত নাছিল। সৰহসংখ্যকে ৰোমান লিপিত লিখাত অভ্যস্ত আছিল। অসমীয়াত লিখিবলৈ আকৰ্ষিত কৰাটো আছিল প্ৰকৃত প্ৰত্যাহ্বান। অসমীয়াত ব্ল’গ লিখা সম্পৰ্কে মনজিৎহঁতে সজাগতা আনিলে। শব্দ’ই ইউনিকোডত অসমীয়া লিখাৰ কৰ্মশালাও আয়োজন কৰিলে। ‘জীৱন চিলা নৈ উৎসৱ’ত ‘আমি অসমীয়া’ই এনে কৰ্মশালা আয়োজন কৰি কেইবাশ ব্যক্তিক ইন্টাৰনেটৰ মাধ্যমসমূহত অসমীয়া লিখিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিলে। সত্যকাম দত্ত (এতিয়া ভাৰতীয় ৰাজহ সেৱাৰ বিষয়া), অঞ্জল বৰা আদিও জড়িত হ’ল।

ডা: বনজিৎ পাঠকো ব্যস্ত হ’ল অসমীয়া ইউনিকোড ফন্ট উদ্ভাৱনত। অসমীয়া ইউনিকোড লিখন সঁজুলি বহুকেইটা বিকশিত হ’ল। কুঁহিপাত, ৰ’দালি (ভাষা প্ৰযুক্তি বিকাশ পৰিষদ, অসম), লুইতপেড, জাহ্নৱী, লাচিত..

ইংৰাজী মাধ্যমত পঢ়া-শুনা কৰা বহুতেও ছচিয়েল মিডিয়াত অসমীয়াতে লিখিবলৈ চেষ্টা কৰিলে। অনলাইন কন্টেন্ট আন্দোলনৰ ধ্বজাবাহক বিশ্বকোষ প্ৰকল্প ‘ৱিকিপিডিয়া’ত ওড়িয়া আৰু পঞ্জাবীৰ পাছতে ভাৰতীয় ভাষাৰ তৃতীয়টো প্ৰকল্প ‘অসমীয়া ৱিকিপিডিয়া’ত ৫০০০-তকৈও অধিক প্ৰবন্ধ একত্ৰ হ’ল। ফেচবুকত ‘অসমীয়া কথা বতৰা’ গোটে ইউনিকোডত অসমীয়া লিখাৰ অভ্যাস গঢ়াত অপূৰ্ব আৰু ঐতিহাসিক ভূমিকা পালন কৰিলে। গোটত কেৱল অসমীয়াতে লিখাটো বাধ্যতামূলক কৰিলে। এই গোটেই ‘সাহিত্য ডট অৰ্গ’ নামৰ ই-আলোচনী আৰম্ভ কৰিলে। অসমীয়া ই-বুক আৰম্ভ হ’ল।

গুগলত কৰ্মৰত ৰসিকা শইকীয়াই গুগলৰ প্ৰডাক্টসমূহ অসমীয়াত উপলভ্য কৰাৰ প্ৰকল্পত সমন্বয়ক ৰূপে কাম কৰি আছিল। ৰসিকাই জনালে, Google Translator toolkit আৰু Google Indic Keyboard-ত অসমীয়াত লিখিব পৰা হ’ল।

মাইক্ৰছফ্টত কৰ্মৰত মনজিৎ নাথে নতুন operating system-ত অসমীয়াত Language Interface Pack-ৰ বানান, বাক্য গাঁথনি, ব্যাকৰণ, পৃষ্ঠা নিৰীক্ষণৰ দায়িত্ব লৈছিল। অসমীয়া শব্দৰ বাবে কিছুমান তৃতীয় পক্ষ বা ভেণ্ডৰ কোম্পানীৰ সহায় লোৱা হৈছিল। মাইক্ৰছফ্টৰ ‘ভাষা ইণ্ডিয়া’ পৰ্টেলতো অসমীয়া ভাষা নাছিল। মনজিতে ইয়াৰ অসমীয়া সংস্কৰণ হোৱাটো নিশ্চিত কৰিলে।

ভাৰতীয় ভাষাসমূহত টাইপিঙৰ সঁজুলি ‘লিপিকাৰ’-ত ‘ৰ’ হৈ আছিল ‘র’। মনজিতে কথা পাতিলে। দুমাহৰ ভিতৰত সেয়া সম্পূৰ্ণ শুদ্ধ কৰা হ’ল।

ইন্টাৰনেটত থকা মৌলিক অসমীয়া কন্টেন্টৰ স্বত্ব সংৰক্ষণৰ বাবে Creative Commons-ৰ লাইচেন্স ব্যৱহাৰ সম্পৰ্কে সত্যজিতদাই কেইবালানি আলোচনা কৰি প্ৰস্তাৱ চূড়ান্ত কৰাৰ কথা জনালে। Creative Commons org-এ অনুবাদ প্লেটফৰ্মত অসমীয়াক ছাপৰ্টেড লেংগুৱেজৰূপে গ্ৰহণ কৰি ল’লে।

এই কাম-কাজবোৰৰ অহৰহ সমন্বয় কৰি থাকিল ৱাহিদদাই। ইফালে Friends of Assam and Seven Sisters-ৰ লেটাৰপেডত Unicode Technical Committee-ৰ Chairperson Lisa Moore-লৈ ২৫ ছেপ্তেম্বৰ ২০১১-ত ৰাজেনদাই বিতং ঐতিহাসিক তথ্যসহ লিখিলে যে হয় লিপিটোৰ নাম কামৰূপী কৰক, নহয় অসমীয়াৰ বাবে সুকীয়া slo। Lisa Moore-ই উত্তৰ দিলে Unicode Technical Committee-এ এই বিষয়ে আলোচনা কৰিব।

ছেপ্তেম্বৰ ২০১১-ত Unicode-ত Bengali বুলি থকা লিপিটোৰ নাম ‘Bengali and Assamese script’ কৰা হ’ল।

০তিনি/ আনহাতে

জুন ২০১১-ত অসম সাহিত্য সভাৰ ‘অসমীয়া ভাষা সংৰক্ষণ, সংবৰ্ধন, সম্প্ৰচাৰ’ বিষয়ক আলোচনাসত্ৰত ইউনিকোড সম্পৰ্কে ‘শব্দ’ৰ হৈ বিক্ৰমদা আৰু সতীৰ্থসকলে প্ৰস্তুত কৰা পিপিটি উপস্থাপন কৰে তেতিয়াৰ আইআইটি গুৱাহাটীৰ গৱেষক ছাত্ৰ বুলজিৎ বুঢ়াগোহাঁয়ে। পিছদিনা সাহিত্য সভাই ‘অসমীয়া ভাষাৰ ইন্টাৰন্টত অন্তৰ্ভুক্তিৰ বাবে ইউনিকোড এনকডিঙৰ ব্যৱস্থা কৰা’ সম্পৰ্কত প্ৰথমবাৰৰ বাবে প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰে।

ইফালে ‘আদৰ্শ ৰত্নে’ ফন্টৰ উদ্ভাৱক প্ৰবাসী অসমীয়া ড: ৰবীন ডেকা, গুৱাহাটীৰ চিকিৎসক সত্যকাম ফুকন, পেষ্টৰ আজিজুল হক আদিসকলেও নিজাকৈ ইউনিকোডৰ লগত যোগাযোগ কৰি অসমীয়া লিপিৰ সন্দৰ্ভত নেৰানেপেৰা হেঁচা প্ৰয়োগ কৰি থাকিল। অশোক শৰ্মাকে ধৰি কেইবাজনে অসমত এই বিষয়ে সজাগতা বিয়পোৱাৰ বাবে তথ্যসমৃদ্ধ প্ৰবন্ধ-পাতিও লিখিবলৈ ল’লে।

১৩ আৰু ২১ জুলাই ২০১১-ত ক্ৰমে ডা: ফুকন আৰু পেষ্টৰ হকে ইউনিকোড কনচৰ্টিয়ামলৈ মেইল কৰে। কনচৰ্টিয়ামে বিষয়টো ভাৰত চৰকাৰলৈ, ভাৰত চৰকাৰে ৰাজ্য চৰকাৰলৈ প্ৰেৰণ কৰিলে। অসম চৰকাৰে ইউনিকোডত অসমীয়াৰ বাবে পৃথক স্থান বিচাৰি ভাৰত চৰকাৰলৈ লিখিলে। এবছৰ পাছত ডা: ফুকনে ISO-লৈ অসমীয়া transliteration-ত বাংলা লিপি ব্যৱহাৰ হৈ থকাটো আঙুলিয়াই মেইল কৰে। ISO-ই বিষয়টো Bureau of Indian Standards (BIS)-লৈ প্ৰেৰণ কৰে। ফেব্ৰুৱাৰী ২০১৪-ত ডা: ফুকন, ভাস্কৰজ্যোতি শৰ্মা আৰু দুৰ্লভ গগৈ উপস্থিত থকা BIS-ৰ সভাত এই বিষয়ক এটা পেনেল কৰি অসম চৰকাৰৰ তথ্যপ্ৰযুক্তি বিভাগকো সদস্য কৰা হ’ল।

জানুৱাৰী ২০১৬-ত গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ তথ্য প্ৰযুক্তি বিভাগে খচৰা প্ৰস্তাৱ প্ৰস্তুতকৰণৰ কৰ্মশালা অনুষ্ঠিত কৰে ড: শিখৰ কুমাৰ শৰ্মাৰ নেতৃত্বত আৰু সেই প্ৰস্তাৱ অসম চৰকাৰৰ সাংস্কৃতিক পৰিক্ৰমা বিভাগক জমা দিয়ে। বিভাগটোৱে বাতৰিকাকতত ৰাজহুৱা জাননী প্ৰকাশ কৰি খচৰা প্ৰস্তাৱত মতামত আহ্বান কৰে। অসম চৰকাৰৰ সাংস্কৃতিক আৰু তথ্যপ্ৰযুক্তি বিভাগে যুটীয়াভাৱে চূড়ান্ত প্ৰস্তাৱ BIS-লৈ পঠিয়ায় আৰু BIS-এ সেই প্ৰস্তাৱ ISO-লৈ প্ৰেৰণৰ সিদ্ধান্ত লয়।

শেহতীয়াকৈ (জুন ২০১৮) লণ্ডনত কি হ’ল, Unicode Consortium-এ একো কোৱা নাই (ইউনিকোডৰ 11.0 সংস্কৰণ প্ৰকাশ হৈছে), কোনো বিবৃতি, বক্তব্য নাই। আলফাই কৈছে ‘পৰাজিত সৈনিক’। সাহিত্য সভাই নিজেই প্ৰেছ বিজ্ঞপ্তি জাৰি কৰি নিজকে ‘কূটনৈতিক যুদ্ধ’ত জয়ৰ বাবে ধন্যবাদ জনাইছে। (সভাৰ বিবৃতি আৰু নেতৃত্বৰ বক্তব্যত ভাষা বুলিয়ে উল্লেখ হৈছে বাৰম্বাৰ, যুঁজখন লিপিৰহে আছিল বাৰু।) সভাই কৈছে যে আটায়ে যদি বাংলা-অসমীয়া নামকৰণৰ প্ৰস্তাৱত সন্মতি দিয়ে, তেন্তে এবছৰৰ ভিতৰত অসমীয়া ভাষাই ইউনিকোডত স্থান পাব..

০চাৰি/ উত্তৰাধিকাৰ

দুহাজাৰ বছৰীয়া ঐতিহ্য নেওচি কেৱল ইউনিকোডৰ বাবে কিয় অসমীয়া আখৰবোৰত আন লিপিৰ নাম মানি ল’ম আমি..

লিপিতত্ত্ববিদসকলৰ ভিন্ন মত সামৰি ক’ব পাৰি আজিৰ অসমীয়া লিপিৰ উৎস সিন্ধু লিপিৰ পৰা অহা ব্ৰাহ্মী লিপিৰ উত্তৰ শৈলীৰ পূৰ্বী ঠাঁচৰ পৰা ক্ৰমবিকশিত হোৱা কামৰূপী লিপি। ৪ৰ্থ-৫ম শতিকাৰ নগাজৰী খনিকৰ গাঁওৰ শিলালিপিয়েই এই লিপিৰ প্ৰাচীনতম কাল নিৰ্ণায়ক প্ৰমাণ। ৫ম শতিকাৰ শেষভাগৰ উমাচল শিলালিপিও উল্লেখনীয়।

৮-১২ শতিকাৰ চৰ্যাপদ হৈছে এই লিপিৰ সাঁচিপাতত লিখিত ৰূপৰ প্ৰথম ঐতিহাসিক উদাহৰণ। ভাষা সংস্কৃত সত্ত্বেও লিপি স্থানীয় আছিল। উত্তৰ গুৱাহাটীৰ কানাই বৰশী বোৱা শিলত থকা ফলিত (১২০৫) এই লিপিৰ উত্তৰণৰ সম্পূৰ্ণতা চকুত পৰে। মধ্যযুগীয় লিপি গড়গঞা, কাইথেলী, বামুণীয়াও কালক্ৰমত সানমিহলি হ’ল। ‘অৰুনোদই’ ছপা হোৱা (১৮৪৬)ৰ পৰা এই লিপিয়ে আধুনিক ৰূপ পালে।

প্ৰথম অসমীয়া ছপা গ্ৰন্থ ধৰ্মপুস্তক (১৮১৩), ৰবিনছনৰ ব্যাকৰণ (১৮৩৯) প্ৰকাশ হোৱা সময়ত অসমীয়া ভাষাৰ লিপি বাংলাই বুলি প্ৰচাৰ চলিল। পাছলৈও বহু বাংলা পণ্ডিতে অজ্ঞতা বা অহংকাৰত সেয়া কৰিলে।

কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ে ১৯১৯-ত প্ৰকাশ কৰা আৰ ডি বেনাৰ্জীৰ ‘দ্য অৰিজিন অৱ দ্য বাংলা স্ক্ৰিপ্ট’ত কৈছে, ‘প্ৰট’-বেংগলী উত্তৰ-পূবত বিকশিত হোৱাটো দেখুৱাব পৰা যায়।’ অথচ একেখন কিতাপত তেওঁ আন এঠাইত লিখিছে ‘অসমত বেংগলী বৰ্ণমালা গ্ৰহণ কৰা হয়।’ আধুনিক বাংলা বৰ্ণমালাৰ উদাহৰণস্বৰূপে কামাখ্যাত পোৱা ১৭৪৪-ৰ যি শিলালিপিৰ প্ৰমাণ তেওঁ সংলগ্ন কৰিছে সেয়া স্বৰ্গদেউ প্ৰমত্তসিংহৰ, আৰু সেয়া অসমীয়া লিপিহে।

ৰাখালদাস বন্দোপাধ্যায়ৰ দৰে বিদ্বানৰ মতে অষ্টম শতিকাত বংগৰ ৰজা ধৰ্মপালৰ ৰাজত্বত খোদিত শিলালিপি বাংলা লিপিৰ আৰম্ভণি (এতেকে কামৰূপী লিপিৰ অন্তত: তিনি শতিকা পাছত)। আনকি এছিয়াটিক ছ’চাইটী অৱ বাংলাদেশে প্ৰকাশ কৰা (২০০৩)”Banglapedia, the national encyclopedia of Bangladesh’ত স্পষ্ট উল্লেখ কৰিছে বাংলা বৰ্ণমালা সংশোধিত ব্ৰাহ্মী লিপিৰ পৰা ১০-১১ শতিকাত গঢ়ি উঠিছে।

বাণভট্টৰ হৰ্ষচৰিত অনুযায়ী, উত্তৰ বংগৰ পৰা বিহাৰলৈকে কামৰূপ ৰাজ্য ব্যাপ্ত হৈ আছিল। নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ খননত উদ্ধাৰ হোৱা ভাস্কৰ বৰ্মনৰ সপ্তম শতিকাৰ মোহৰেও কামৰূপৰ ধ্বজা বহন কৰে। এই সমগ্ৰ অঞ্চলজুৰি প্ৰাচীন লিপিত ‘ৰ’ৰ প্ৰভাৱলৈ চাই কামৰূপী লিপিৰ উমৈহতীয়া আধিপত্য নস্যাৎ কৰিব নোৱাৰি।

ISCII (Indian Script Code for Information Interchange)-তো অসমীয়া আৰু বাংলাৰ সুকীয়া code range আছিল, leap office সাৰ্থক উদাহৰণ। ইউনিকোডত মৈথিলীৰ তিৰ্হুতা বা মিথিলাক্ষৰ লিপিয়ে স্বীকৃতি পাইছে, অসমীয়া বাংলাৰে বহু বৰ্ণৰ স্পষ্ট সাদৃশ্য সত্ত্বেও। এইটোও হয় যে প্ৰত্যেক ভাষাৰ সুকীয়া লিপি থাকিব বুলি কথা নাই, পশ্চিম আৰু কেন্দ্ৰীয় ইউৰোপৰ আধিকাংশ ভাষাৰ লিপি একে, অথচ ইংৰাজীয়ে তাৰ আটাইবোৰ বৰ্ণ ব্যৱহাৰ নকৰে। কিন্তু সেয়া আগৰে পৰা চলি আছে, ইউনিকোডে কৰা নাই।

০পাঁচ/ বাস্তৱ

১৯৯১-ত কেৱল বাংলা বুলি অন্তৰ্ভুক্ত হোৱা লিপি ছেপ্তেম্বৰ ২০১১-ত ‘বাংলা-অসমীয়া’ বুলি নামকৰণ হয় (মূল নথিৰ pdf-ত নাথাকিলেও)। ২০১৮-ত সেয়া ‘কৰা হ’ব বুলি সিদ্ধান্ত লোৱা’ বোলাটো অজ্ঞানতা নে ইচ্ছাকৃত, হাস্যকৰ নে দুখজনক, নাজানো। (লিপিৰ যুটীয়া নামকৰণ হ’লেও বৰ্ণৰ নামবোৰ বাংলাই। আনকি ‘ৰ’ আৰু ‘ৱ’ও ISO-ত বাংলা বৰ্ণ বুলিহে স্বীকৃত আজিও।)

১৯৯১-ৰ পৰা ২০১০-লৈকে প্ৰায় ২০ বছৰ ডিজিটেল বিশ্বত অসমীয়া ভাষাৰ লিপিৰ স্বীকৃতিক লৈ কোনো ৰাজহুৱা আলোচনাই নহ’ল।

২০১০-ত আমাৰ প্ৰেছ ক্লাবৰ অনুষ্ঠানৰ নাম আছিল ‘বিশ্ব দৰবাৰত অসমীয়া ভাষা’, ২০১৮-ত সাহিত্য সভাৰ সভাপতিৰ বাতৰিকাকতত প্ৰকাশিত লেখাৰ শিৰোনাম ‘জগত সভালৈ অসমীয়া ভাষা’.. এই আঠ বছৰত কিমান ব্যক্তি আৰু গোট জড়িত হৈ কিদৰে এই পৰ্যায় পালে, সেই চিন্তা-চৰ্চা-যুঁজৰ বহুমাত্ৰিক পৰিসৰৰ সম্যক ধাৰণা দিছোঁ ইতিমধ্যে।

ভৱিষ্যতে ভাষা, লিপি বা আন যিকোনো বিষয়ৰ অস্তিত্ব আৰু গুৰুত্ব নিৰ্ণয় হ’ব ডিজিটেল বিশ্বত। লোকপিয়লৰ সংখ্যাতকৈ এয়া কোনোগুণে কম নহয়। যুঁজ অব্যাহত থাকিব লাগিব। এতিয়া জনতা, চৰকাৰ, সংবাদ মাধ্যম, ভাষাৰ সেৱকবৃন্দ, ‘জাতীয়’ সংগঠন, আনকি আলফাও সাৰ পোৱাটো অত্যন্ত আশাব্যঞ্জক।

ছচিয়েল মিডিয়া আৰু ৱেব পৰ্টেল আদিৰ অসমীয়া আখৰবোৰলৈ ধন্যবাদ, পিছে ‘অসমীয়াৰ স্বাভিমান’ৰ স্বীকৃতি বিচৰা সাহিত্য সভাৰ সমস্ত প্ৰকাশন আনকি সাহিত্য সভা পত্ৰিকাও ইউনিকোডত টাইপ নহয়। অসমীয়া বাতৰিকাকত আলোচনীত, গ্ৰন্থ উদ্যোগত, প্ৰকাশন পৰিষদত, চৰকাৰী কাৰ্যালয়ত ইউনিকোডক স্বীকৃতি দিছোঁনে? প্ৰাপ্যক প্ৰথমে ন্যায্য কৰি লওঁ আহক।

কূটনীতিৰে ক্ষমতা বা শত্ৰুহে জয় কৰে। এয়া সমূহীয়া প্ৰস্তুতিৰ বিষয়। নীৰৱে চলি থকা অনেক জনা-নজনা প্ৰয়াসকো সাহস যোগাওঁ আহক। স্বাভিমান প্ৰযৌক্তিকভাৱে, বৌদ্ধিকভাৱে দেখুৱাওঁ আহক।

শিপা নথকা ডেউকাৰে উৰিব নোৱাৰি।