শতাব্দ ষ্টাফ ৰিপ’ৰ্টাৰ, ১২ মে’ : সাগৰৰ পানী লুণীয়া বুলিয়েই জানো আমি। কিন্তু এই লুণীয়া সলিলৰাশিৰ তলত যে মজুত থাকিব পাৰে চেনিৰ বিশাল ভাণ্ডাৰ, সেই কথা আমাৰ সপোনৰো অতীত আছিল। কিন্তু শেহতীয়া এক গৱেষণাত পোহৰলৈ আহিছে সমুদ্ৰ তলিত মজুত থকা চেনিৰ বিশাল ভাণ্ডাৰৰ কথা। কিন্তু কেনেকৈ?
বিশ্বৰ বহু উপকূলীয় অঞ্চলত ৰসাল সেউজীয়া ঘাঁহনি আছে। সাগৰীয় পৰিৱেশত গজি উঠা একমাত্ৰ ফুলৰ উদ্ভিদ হিচাপে এই ঘাঁহনিবোৰ যেন যাদুকৰী উদ্ভিদ। এক বৰ্গ কিলোমিটাৰ সাগৰীয় ঘাঁহে স্থলভিত্তিক অৰণ্যৰ তুলনাত প্ৰায় দুগুণ কাৰ্বন জমা কৰে, আৰু ই ৩৫ গুণ বেছি দ্ৰুতগতিত কৰে। ইয়াৰ ফলত সাগৰীয় ঘাঁহ পৃথিৱীৰ কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ অন্যতম কাৰ্যক্ষম বিশ্বব্যাপী ডুব যোৱা ঘাঁহ। আৰু এই ঘাঁহবোৰৰ বিষয়ে এইটোৱেই একমাত্ৰ উল্লেখযোগ্য কথা নহয় বুলি এক নতুন অধ্যয়নত প্ৰকাশ পাইছে। ঢৌৰ তলত ডুব যোৱা সাগৰীয় ঘাঁহৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰত আমি আগতে কেতিয়াও নাজানিছিলোঁ যে চেনিৰ বিশাল ভাণ্ডাৰ মজুত ৰাখিছে। সাগৰৰ তলত লুকাই আছে প্ৰায় ৩২ বিলিয়ন কেন কোকা কোলাত থকা চেনিৰ সমান।
- মিঠা সাগৰীয় ঘাঁহ
জাৰ্মানীৰ ব্ৰেমেনৰ মেক্স প্লেংক ইনষ্টিটিউট ফৰ মেৰিন মাইক্ৰ’বায়’লজিৰ বিজ্ঞানীসকলে ‘নেচাৰ ইক’লজি এণ্ড ইভলিউচন’ নামৰ আলোচনীত প্ৰকাশিত এক অধ্যয়নত ৰিপ’ৰ্ট কৰিছে যে সাগৰীয় ঘাঁহবোৰে নিজৰ মাটিত বিপুল পৰিমাণৰ চেনি নিৰ্গত কৰে, যাক ৰাইজ’স্ফিয়াৰ বুলিও কোৱা হয়। সাগৰীয় ঘাঁহৰ তলত চেনিৰ ঘনত্ব অপ্ৰত্যাশিতভাৱে সাগৰীয় পৰিৱেশত পূৰ্বতে জুখিব পৰাতকৈ কমেও ৮০ গুণ বেছি আছিল।
এটা নতুন পদ্ধতিয়ে সৌৰশক্তিক উপযোগী হাইড্ৰ’জেনলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰে। “এইটো দৃষ্টিকোণত ৰাখিবলৈ: আমি অনুমান কৰিছোঁ যে, বিশ্বজুৰি সাগৰীয় ঘাঁহৰ ৰাইজ’স্ফিয়াৰত ০.৬ৰ পৰা ১৩ লাখ টন চেনি আছে, মূলতঃ চুক্ৰ’জৰ ৰূপত।”— মেক্স প্লেংকৰ ৰিচাৰ্চ গ্ৰুপ মেটাবলিক ইন্টাৰেকচনছৰ মুৰব্বী মেনুৱেল লিবেকে এনেদৰে ব্যাখ্যা কৰে ইনষ্টিটিউট ফৰ মেৰিন মাইক্ৰ’বায়’লজিৰ এক প্ৰেছ বিজ্ঞপ্তিত। তেওঁ কয়— “সেয়া মোটামুটিভাৱে ৩২ বিলিয়ন কেন ক’কত থকা চেনিৰ পৰিমাণৰ সৈতে তুলনা কৰিব পৰা যায়!”
- কিদৰে উৎপাদন কৰে এই সামুদ্ৰিক চেনি
সাগৰীয় ঘাঁহে সালোক সংশ্লেষণৰ সময়ত চেনি উৎপন্ন কৰে। এই উদ্ভিদবোৰে উৎপন্ন কৰা অধিকাংশ চেনি গড় পোহৰৰ পৰিস্থিতিত ইহঁতৰ বিপাকীয় ক্ৰিয়া আৰু বৃদ্ধিৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কিন্তু অধিক পোহৰৰ পৰিস্থিতিত যেনে, দুপৰীয়া বা গ্ৰীষ্মকালত উদ্ভিদে জমা বা ব্যৱহাৰ কৰিব পৰাতকৈ অধিক চেনি উৎপন্ন কৰে আৰু তাৰ পিছত অতিৰিক্ত চুক্ৰ’জ ৰাইজ’স্ফিয়াৰলৈ নিৰ্গত হয়। আমি হয়তো ভাবিব পাৰোঁ যে, ৰাইজ’স্ফিয়াৰত থকা কোটি কোটি অণুজীৱই চুক্ৰ’জ খোৱাৰ পৰিৱৰ্তে সাগৰৰ তলত কিয় জমা হৈ থাকে। কাৰণ, অণুজীৱবোৰে চেনি ভাল পায় যিহেতু ই সহজে হজম কৰা আৰু শক্তিৰে ভৰা। সেই প্ৰশ্নটোক লৈ অধ্যয়নৰ আঁৰৰ গৱেষকসকলো বিমোৰত পৰিছিল। “আমি এই কথাটো বুজিবলৈ বহু সময় কটালোঁ।”— গৱেষণা পত্ৰখনৰ প্ৰথম লেখিকা মেগী ছগিনে কয়। তেওঁ আৰু কয়— “আমি যিটো উপলব্ধি কৰিলোঁ সেয়া হ’ল যে আন বহুতো উদ্ভিদৰ দৰেই সাগৰীয় ঘাঁহেও নিজৰ পলসলৈ ফেনলিক যৌগ মুক্ত কৰে।” উল্লেখ্য যে ৰেড ৱাইন, কফি, আৰু ফলবোৰ ফেনলিকৰে ভৰি থাকে, যিবোৰ এন্টিমাইক্ৰ’বিয়াল আৰু বেছিভাগ অণুজীৱৰ বিপাকীয় ক্ৰিয়াত বাধা দিয়ে। এই বিষয়ে মেগী ছগিনে কয়— “আমাৰ পৰীক্ষাত আমি সাগৰীয় ঘাঁহৰ পৰা পৃথক কৰা ফেনলিক সাগৰীয় ঘাঁহৰ ৰাইজ’স্ফিয়াৰত থকা অণুজীৱৰ লগত যোগ কৰিলোঁ– আৰু সঁচাকৈয়ে, যেতিয়া কোনো ফেনলিক উপস্থিত নাছিল তেতিয়াৰ তুলনাত বহু কম চুক্ৰ’জ খৰচ কৰা হৈছিল।”
- অৱস্থা : বিপন্ন
উল্লিখিত অধ্যয়নটোৱে সাগৰীয় ঘাঁহৰ ঘাঁহনিৰ নিৰ্মল গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছে; যদিও ই আমাৰ জলবায়ুৰ দুৰ্দশাৰ ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিব পৰা কাৰ্বন সংৰক্ষণ শক্তি কেন্দ্ৰ, তথাপি ই পৃথিৱীৰ কিছুমান আটাইতকৈ ভাবুকিৰ সন্মুখীন হোৱা বাসস্থান। এই বিষয়ে গৱেষক মেনুৱেল লিবেকে কয়—“সাগৰীয় ঘাঁহৰ সম্প্ৰদায়সমূহ ধ্বংস হ’লে কিমান নীলা কাৰ্বন– অৰ্থাৎ বিশ্বৰ সাগৰ আৰু উপকূলীয় পৰিৱেশ তন্ত্ৰই ধৰি ৰখা কাৰ্বন হেৰাই যায়, সেয়া চালে আমাৰ গৱেষণাই স্পষ্টভাৱে দেখুৱাইছে; ই কেৱল সাগৰীয় ঘাঁহবিধতেই নহয়, জীয়াই থকা সাগৰীয় ঘাঁহৰ তলত থকা বৃহৎ পৰিমাণৰ চুক্ৰ’জটোৱেও তাৰ ফলত সংৰক্ষিত কাৰ্বন হেৰুৱাব। …আমাৰ গণনাই দেখুৱাইছে যে যদি সাগৰীয় ঘাঁহৰ ৰাইজ’স্ফিয়াৰত থকা চুক্ৰ’জটো অণুজীৱৰ দ্বাৰা অৱক্ষয় কৰা হয়, তেন্তে বিশ্বজুৰি কমেও ১৫৪ লাখ টন কাৰ্বন ডাই অক্সাইড বায়ুমণ্ডললৈ নিৰ্গত হ’ব। সেইটো মোটামুটিভাৱে এবছৰত ৩ লাখ ৩০ হাজাৰ গাড়ীয়ে নিৰ্গত কৰা কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ সমতুল্য।”
নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে সাগৰীয় ঘাঁহে সহস্ৰাব্দৰ বাবে কাৰ্বন জমা কৰিব পাৰে, আনহাতে বৰ্ষাৰণ্যই দশক দশক ধৰি কাৰ্বন জমা কৰি ৰাখে। কিন্তু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু বায়ুমণ্ডলৰ পৰা কাৰ্বন চুহিবলৈ অভিযন্তা সমাধানৰ মূলধন হিচাপে লোৱাৰ বাবে টেক উদ্যোগে দৌৰি থকাৰ সময়তে সাগৰীয় ঘাঁহবোৰ ভয়ংকৰ হাৰত নোহোৱা হৈ গৈ আছে, কিছুমান বিশেষ অঞ্চলত বাৰ্ষিক সাত শতাংশ পৰ্যন্ত লোকচানৰ সন্মুখীন হৈছে। দুখৰ বিষয় যে বিশ্বৰ এক তৃতীয়াংশ সাগৰীয় ঘাঁহ হয়তো ইতিমধ্যে নোহোৱা হৈ গৈছে। এই বিষয়ে মেগী ছগিনৰ মন্তব্য এনেধৰণৰ— “আমি স্থলভিত্তিক বাসস্থানৰ বিষয়ে যিমান জানো সিমান সাগৰীয় ঘাঁহৰ বিষয়ে নাজানো। আমাৰ অধ্যয়নে আমাৰ গ্ৰহৰ অন্যতম জটিল উপকূলীয় বাসস্থানৰ বিষয়ে আমাৰ বুজাত অৰিহণা যোগায়, আৰু এই নীলা কাৰ্বন পৰিৱেশ তন্ত্ৰসমূহ সংৰক্ষণ কৰাটো কিমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সেই বিষয়ে আলোকপাত কৰে।”
